Trải nghiệm khu ổ chuột ở Rio de Janeiro

Trần Minh Tuấn, 45 tuổi, TP HCM, đến khu ổ chuột Santa Marta hồi tháng 3. Đây là khu ổ chuột nằm trên đồi Dona Marta, phía nam thành phố Rio de Janeiro.

Du khách đến Rio de Janeiro những năm gần đây thường đến khám phá các khu ổ chuột "Favelas-tour". Người dân trong các khu vực này thích thú khi có người ngoài đến, hiểu hơn về cuộc sống của họ. Phí tham quan 25 euro (gần 700.000 đồng) của du khách sẽ được quyên cho một tổ chức phi chính phủ tài trợ cho trường học trong khu ổ chuột.

Santa Marta là một trong số hàng trăm khu ổ chuột ở Rio de Janeiro. Dù vậy, du khách đến đây có thể phóng tầm mắt tới các điểm tham quan như tượng Chúa Cứu Thế, bãi biển Botafogo, hồ Rodrigues de Freitas, núi Sugarloaf. Vì thế nơi này còn được gọi là đài quan sát.

Khu ổ chuột Santa Marta.

Toàn khu rộng 53.000 m2, với khoảng 4.000 cư dân, số liệu được cung cấp ngay ở lối vào Santa Marta. Khu đất nơi họ xây nhà ở thuộc sở hữu của trường Santo Inacio - nơi khởi đầu của một trong những khu ổ chuột nổi tiếng với các tệ nạn xã hội như buôn bán vũ khí, ma túy, nội tạng, mại dâm, trộm cắp ở Brazil.

Từ khi có sự bảo vệ nghiêm ngặt của cảnh sát địa phương năm 2008, khu ổ chuột được khách du lịch quốc tế tìm đến nhiều hơn. Mỗi khi có sự kiện lớn như Olympic hay World Cup, chính phủ thường thỏa hiệp với các băng đảng về việc ngừng bắn.

Khởi hành từ quận Copacabana từ 7h, tôi mất khoảng 15 phút đi taxi với phí 10 USD (gần 250.000 đồng) đến Santa Marta để gặp Jonatas Nogueira, hướng dẫn viên địa phương 36 tuổi. Theo chân Jonatas, tôi vào từng ngóc ngách của khu phố, trong hành trình khoảng một tiếng rưỡi. Jonatas cho hay có thể quay phim, chụp ảnh.

Tôi bất ngờ vì gặp một cuộc sống "rất bình thường" như mọi nơi khác trên thế giới, khi người dân ở đây đi làm, trẻ con đi học. Nhà nước cung cấp giáo dục miễn phí ở tất cả các cấp, theo chia sẻ từ Jonatas. Người già trông nhà, giặt giũ quần áo, hoặc trông cháu. Một vài người cười với tôi từ các ô cửa chật hẹp khi chúng tôi đang di chuyển hướng lên ngọn đồi.

Đi được ít phút, tôi gặp những người canh gác. Tại bốt, khi họ đặt súng lên bàn, tôi có chút mất bình tĩnh nhưng Jonatas đã trấn an và cả hai tiếp tục di chuyển. Hướng dẫn viên nói việc buôn bán cần sa và ma túy diễn ra thường xuyên ở đây. Không lạ gì khi có khá nhiều người nghiện ngập. Vài người tò mò khi nghe tôi nói đến từ Việt Nam.

Chúng tôi đi xe điện lên khu vực đỉnh đồi. Trên đường đến tượng của Michael Jackson, Jonatas chỉ cho tôi lãnh địa của các băng nhóm tội phạm và ra hiệu không được chụp ảnh. Những thanh niên có vẻ hầm hố với những hình xăm khắp người, râu tóc phủ mặt lại làm tôi kinh ngạc khi nói câu "bom dia" - "chúc một ngày tốt lành".

Bức tượng Michael Jackson trên khu đồi cao nhất của khu ổ chuột.

Michael Jackson là một huyền thoại âm nhạc của thế giới, nhưng tại Brazil, ông còn có tiếng tăm nhiều hơn thế, Jonatas kể. Năm 1996, Michael Jackson đến Rio de Janeiro và Salvador để quay "They don’t care about us" và đã chọn Santa Marta. Vì điều đó, ông được vinh danh với bức tượng đồng có kích thước bằng người thật.

Khi lang thang qua các lối đi, tôi hòa mình vào nhịp sống, khung cảnh xung quanh, trong tiếng chó sủa. Nơi đặt bức tượng của Michael cũng chính là đỉnh Santa Marta, khung cảnh xung quanh tuyệt đẹp. Bạn có thể nhìn thấy mọi thứ từ túi Sugarloaf và Botafogo đến tượng Chúa Cứu Thế, đầm phá và bãi biển Ipanema. Hướng dẫn viên cho biết trẻ em ở đây vẫn ngân nga hát các bài hát của Michael Jackson.

Santa Marta nằm ở khu vực trung tâm thành phố. Hầu hết cư dân lao động của khu ổ chuột này đều có việc làm bên ngoài liên quan đến dịch vụ, xây dựng dân dụng, du lịch với mức lương khoảng 300 USD (tầm 7 triệu đồng) một tháng. Thu nhập bình quân của người dân sống ở khu vực giàu có là khoảng tầm 3.000 USD một tháng. Santa Marta có hơn 100 quán bar và chợ nhỏ. Xe điện có bốn điểm dừng và chạy lên xuống đồi để giúp người dân đi lại, vận chuyển các loại hàng hóa.

Trẻ em trong những ổ chuột luôn ao ước trở thành cầu thủ bóng đá như Ronaldo. Chúng thường tụ tập thành những nhóm tâng bóng, trong khi nhiều người trưởng thành tụ tập uống bia Brahma, một loại bia dễ tìm thấy tại các cửa tiệm với giá 2-3 USD (khoảng 60.000 đồng). Phụ nữ treo đồ giặt trên mái nhà và thanh thiếu niên chơi nhạc trên bậc thềm của họ.

Bất chấp rác thải ở khắp mọi nơi và điều kiện sống cơ bản nhất, nơi này có một nguồn năng lượng tuyệt vời và dường như mọi thứ đều chuyển động đồng bộ. Kể từ năm 2008, chính quyền bang đã quan tâm nhiều hơn nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân, nước, ga và điện, trên giấy tờ, được cung cấp cho tất cả cư dân.

Những thanh niên trong khu ổ chuột xuống phố bán hàng lưu niệm cách nơi họ sống 2 km.

"Bình định hóa" là kế hoạch của Rio nhằm loại bỏ các khu ổ chuột có vũ khí, buôn bán ma túy và các hoạt động do băng đảng kiểm soát. Thành phố thành lập các nhóm sĩ quan cảnh sát đặc biệt trong mỗi khu ổ chuột để duy trì luật pháp và trật tự. Những người trẻ sau này có nhiều cơ hội hơn làm công việc cần trình độ cao.

Là người bản địa, Jonatas cho hay ngay cả người dân Brazil cũng không dám đặt chân đến các khu nhà lụp xụp mà họ biết trong đó giới buôn bán ma túy đang thống lĩnh. Tuy vậy, tôi biết anh đã gắn bó khá lâu với nơi này để hiểu những cư dân ở đây mong đợi điều gì.

Đời sống của cư dân trong khu ổ chuột không thoải mái nhưng họ không còn lựa chọn nào khác. Mỗi ngày họ phải vật lộn với câu hỏi làm thế nào để đổi đời, thậm chí họ khuyên con gái cần phải học giỏi hơn để đi làm trong các công ty ở thành phố, còn con trai nên trau dồi kỹ năng bóng đá để hỗ trợ gia đình nếu may mắn được một huấn luyện viên nào đó nhắm tới.

Jonatas cho hay anh muốn chỉ ra khía cạnh tích cực của khu ổ chuột mà trong đó phần lớn là người lao động vẫn đi làm việc mỗi ngày để kiếm được mức lương tối thiểu. Đổi thay phải được bắt đầu từ những điều nhỏ nhất, Jonatas nói trên đường tiễn tôi ra khỏi nơi này.

Ảnh và bài: Minh Tuấn