Trà đạo - đạo làm người qua lối uống trà của người Nhật

Đại diện phái trà Urasenke tại Hà Nội, Machita Soryu, trong buổi thuyết trình chiều 14/3 cho biết trong tiếng Nhật, trà đạo được gọi là chanoyu hay sado, nghĩa là "lối uống trà". Urasenke là một trong ba trà phái chính tại Nhật Bản, với số lượng trà nhân chiếm hơn 50% cả nước và có lịch sử phát triển hơn 400.

Trà đạo không chỉ là hoạt động thưởng trà mà còn ẩn chứa trong đó triết lý về cuộc sống, cách con người hòa hợp với thiên nhiên, sự tinh tế và lòng hiếu khách, cách buông bỏ. Tinh thần của trà đạo được thể hiện qua 4 nguyên tắc cơ bản: hòa - kính - thanh - tịch (wa-kei-sei-jaku), theo Soryu.

Trà sư đang thực hiện các bước pha trà của người Nhật. Ảnh: Hoàng Giang

Trong đó, "hòa" là sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên, giữa trà nhân (người uống trà) và trà thất (phòng trà, dụng cụ pha trà). "Kính" là nhận ra tầm quan trọng của mỗi đồ vật được sử dụng; thể hiện sự tôn trọng, tri ân của chủ với khách và ngược lại. Ngoài ra, kính còn thể hiện lòng biết ơn với cuộc sống, đề cao lối sống khiêm nhường, hạ cái tôi. "Thanh" là sự thanh khiết, sạch sẽ, tẩy trần của cả công cụ và con người; "tịch" là cảnh giới cao nhất của tâm hồn thanh thản, lòng người tĩnh lặng như nước.

"Tại Nhật Bản, khi bắt đầu câu chuyện, chủ nhà sẽ nói Tôi mời bạn một chén trà. Khi câu chuyện kết thúc, chủ nhà cũng sẽ nói Tôi mời bạn một chén trà", ông Soryu nói.

Nhiều chi tiết tưởng chừng đơn giản trong một buổi trà đạo, nhưng lại mang ý nghĩa to lớn. Một trong số đó là sự quan tâm, lòng kính trọng, trân trọng giữa người với người, thể hiện qua cách chủ nhà và khách xoay cốc hoặc bát uống trà liên tục.

 

 

Trình diễn Trà đạo tại trường Nhân Văn Hà Nội

Đại diện phái trà Urasenke trình diễn trà đạo tại Hà Nội, ngày 14/3. Video: Hoàng Giang

Theo Phó Chủ tịch Urasenke Soryu, mỗi một chiếc cốc uống trà đều có một "mặt chính", là phần đẹp nhất của cốc trà theo quan điểm thẩm mỹ của mỗi người. Khi pha trà, chủ sẽ quay phần đẹp nhất của chiếc cốc về phía mình. Khi pha xong, chủ nhà sẽ xoay "mặt chính" này hướng về phía khách để mời họ uống trà, thể hiện lòng hiếu khách với ý nghĩa "tôi muốn tiếp đãi bạn với tất cả sự trân trọng nhất".

Khách sẽ đáp lại bằng cách xoay phần đẹp nhất của bát trà về phía chủ rồi mới uống, thể hiện "tôi xin nhận tấm lòng của bạn và rất trân trọng điều này". Sau khi uống, họ đặt chén xuống và quay mặt đẹp về phía mình, thể hiện rằng phần đẹp nhất này cũng chính là tấm lòng mà chủ nhà dành cho mình.

Trước khi pha trà mời khách, chủ nhà sẽ dùng một chiếc khăn sạch, mềm mại màu tím để lau dụng cụ, đồ nghề cho sáng bóng. Trên thực tế, bộ pha trà đã được làm sạch từ trước, nhưng người chủ vẫn dùng khăn để lau lại toàn bộ trước khi sử dụng. Ông Soryu giải thích việc này giống như những giọt nước gột rửa tâm hồn, thanh tẩy phiền muộn. Chủ nhà càng lau, phiền muộn trong tâm trí họ càng tan biến và cuối cùng giúp cho họ đạt được trạng thái bình tâm trở lại.

Cũng trong buổi chia sẻ trà đạo, bà Kamitani Naoko, Trưởng ban Báo chí và Văn hóa Đại sứ quán Nhật Bản, nhận xét thưởng trà là nét văn hóa tương đồng giữa Việt Nam và Nhật Bản. Trà là thức uống gần gũi với đời sống người dân hai nước. Khi tới thăm nhà bạn bè người Việt Nam, bà thường được chủ nhà pha trà tiếp đãi. Chén trà của người Việt nhỏ hơn, nên có thể uống cạn ngay. Khi cốc trà gần cạn, chủ nhà sẽ tiếp thêm nước và trong quá trình thực hiện các động tác đó, sự giao lưu giữa đôi bên sinh ra một cách tự nhiên. "Trà như chất xúc tác giúp người với người giao tiếp với nhau thuận lợi hơn", bà Naoko nói.

Quy trình của một buổi thưởng trà lý tưởng là các vị khách sẽ bước qua cánh cổng, đi qua khu vườn trồng cây cảnh, hồ nước để bước vào phòng uống trà (trà thất). Trong quá trình di chuyển, thiên nhiên và cây cối, cảnh vật xung quanh sẽ giúp tâm hồn của những vị khách được dịu mát, khiến họ buông bỏ mọi muộn phiền trong cuộc sống.

Bước chân vào trà thất, khách sẽ tập trung vào thời gian hiện hữu thực tại để thưởng trà, ăn bánh, thể hiện sự tôn kính với chủ qua cách uống trà. Thời gian dùng trà cũng là khoảng thời gian con người thanh tẩy tâm hồn, tìm kiếm trạng thái yên tĩnh trong cuộc sống. Khi bước vào phòng trà, mọi người đều đạt đến trạng thái bình đẳng như nhau. Ngay cả những võ sĩ đạo cũng phải bỏ lại thanh kiếm katana của mình ở bên ngoài để bước vào thưởng trà.

Cây trà được du nhập vào Nhật bản khoảng thế kỷ VIII thông qua các nhà sư phái Thiền tông, theo Soryu. Trà phát triển thành môn nghệ thuật mang đậm triết lý sống hài hòa, thanh tịnh, gắn kết. Trà đạo Nhật Bản định hình rõ nét hơn vào thế kỷ XVI với sự đóng góp công sức của nhiều trà sư nổi tiếng, trong đó có Sen no Rikyu, người được xem là "cha đẻ" của trà đạo. Rikyu cũng là người hoàn thiện triết lý, nghi lễ trà đạo.

Phương Anh - Hoàng Giang