Nghệ thuật không chỉ để ngắm mà còn để sống và sinh lời

Ngày 14/10, Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam phối hợp với UBND phường Cửa Nam tổ chức hội thảo quốc tế Phát triển nghệ thuật trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam.

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Nguyễn Quốc Hoàn, Chủ tịch UBND phường Cửa Nam nhấn mạnh: trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, việc kiến tạo định hướng phát triển chiến lược cho văn học, nghệ thuật không chỉ là nhiệm vụ bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc mà còn là con đường để văn hóa, con người Việt Nam hội nhập sâu rộng, đóng góp cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Ông Nguyễn Quốc Hoàn, Chủ tịch UBND phường Cửa Nam. Ảnh: Bạch Trà

Góc nhìn quốc tế: Kết nối di sản - nuôi dưỡng sáng tạo

GS. Noriaki Mita - Giám đốc Hiệp hội nghiên cứu Mita Gagaku (Nhật Bản) chia sẻ về hành trình bảo tồn và phát triển Gagaku (loại hình âm nhạc và vũ đạo cung đình truyền thống hình thành từ thế kỷ IX). Theo ông, Gagaku không chỉ mang giá trị nghi lễ thiêng liêng mà còn là minh chứng sống cho sự giao lưu văn hóa giữa các quốc gia châu Á qua nhiều thế kỷ.

Theo GS. Noriaki Mita, sự tương đồng giữa điệu múa Chăm của Việt Nam và Gagaku của Nhật Bản cho thấy mối liên hệ lịch sử sâu sắc giữa hai nền văn hóa. Từ đó mở ra hướng hợp tác mới, nơi các nghệ sĩ và học giả có thể cùng nghiên cứu, so sánh và phát triển truyền thống múa cổ điển châu Á. Việc duy trì và truyền dạy nghệ thuật Gagaku đến công chúng quốc tế, kết hợp biểu diễn, giáo dục, nghiên cứu xuyên biên giới, là cách thức để nghệ thuật sống này không chỉ được bảo tồn mà còn tiếp tục sinh sôi sáng tạo trong thời đại toàn cầu hóa.

Gagaku là loại hình âm nhạc và vũ đạo cung đình truyền thống hình thành từ thế kỷ IX có nét tương đồng với điệu múa Chăm của Việt Nam.

Ở góc nhìn âm nhạc đương đại, bà Jimin Jeon, Giám đốc Poem Music (Hàn Quốc), cho rằng giao lưu văn hóa quốc tế chính là chìa khóa để bảo tồn và phát triển âm nhạc truyền thống. Bà giới thiệu dự án KOVIET SINAWI, khởi xướng từ năm 2024, hợp tác giữa nghệ sĩ Hàn Quốc và Việt Nam, nhằm kết hợp Sinawi (âm nhạc ứng tác Hàn Quốc) với Đờn ca tài tử Việt Nam để tạo nên dàn nhạc hiện đại mang tinh thần đương đại nhưng vẫn giữ hồn dân tộc.

Theo bà, ứng tác (improvisation) là điểm giao thoa giữa hai nền âm nhạc, nơi nghệ sĩ được tự do đối thoại và hòa quyện trong khác biệt. Đặc biệt, công nghệ số đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối, tập luyện và biểu diễn xuyên biên giới, đồng thời lưu trữ và phổ biến kết quả nghiên cứu qua các nền tảng số, video và phim tài liệu.

"KOVIET SINAWI không chỉ là một thử nghiệm âm nhạc mà còn là mô hình hợp tác văn hóa quốc tế bền vững, góp phần đưa âm nhạc truyền thống châu Á đến gần hơn với công chúng toàn cầu", bà Jimin Jeon nhấn mạnh.

Cũng trong phần thảo luận, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cùng nhà nghiên cứu Trần Nhật Minh phân tích, phường Cửa Nam (Hà Nội) như một "phường nghệ thuật - cửa ngõ sáng tạo" trong tiến trình đổi mới mô hình quản lý đô thị và tinh gọn hành chính.

Dựa trên lý thuyết tiến hóa định hướng bởi ý chí (WDEH) và chỉ số sáng tạo WIQ, nhóm nghiên cứu đề xuất hình thành hệ sinh thái sáng tạo cấp phường, lấy cộng đồng làm trung tâm, di sản làm chất liệu, thể chế mềm làm động lực. Từ kinh nghiệm quốc tế như phường Koenji (Nhật Bản) hay Montmartre (Pháp), mô hình phường sáng tạo được xem là hướng đi hiệu quả để năng lượng văn hóa bền vững, khi cộng đồng được trao quyền, chính quyền hỗ trợ và di sản được tái sinh bằng sáng tạo.

"Cửa Nam - nơi giao thoa ký ức đô thị, thương mại và đời sống đương đại có thể trở thành điểm khởi nguồn cho mô hình phường sáng tạo nghệ thuật, nơi ý chí cộng đồng trở thành nguồn lực nội sinh cho phát triển văn hóa đô thị Hà Nội", bà Phương khẳng định.

Xây dựng hệ sinh thái nghệ thuật bền vững

Ở góc nhìn thực tiễn, TS.KTS Phạm Tuấn Long - Chủ tịch HĐND phường Cửa Nam cho rằng để thúc đẩy phát triển văn hóa nghệ thuật gắn với du lịch, cần triển khai đồng bộ các giải pháp về cơ chế, hạ tầng, nhân lực và công nghệ.

Trước hết, phường đề xuất xây dựng chính sách ưu đãi cho nghệ sĩ, huy động các quỹ hỗ trợ sáng tạo, nhất là với hội họa và âm nhạc có yếu tố số hóa. Về hạ tầng, cần sớm bàn giao và khai thác các thiết chế văn hóa chưa sử dụng, từ đó hình thành Trung tâm Văn hóa - Thông tin - Thể thao mới với các phòng chức năng chuyên biệt cho nghệ thuật, cùng không gian sáng tạo nghệ thuật số cộng đồng phục vụ sáng tác và trải nghiệm.

Song song, địa phương chú trọng đào tạo kỹ năng số và kỹ năng giao tiếp đa văn hóa cho người dân, nghệ sĩ; quảng bá thương hiệu văn hóa Cửa Nam qua ứng dụng di động và các tour du lịch nghệ thuật. Việc thành lập Hiệp hội Nghệ sĩ và Du lịch Cửa Nam, tổ chức chuỗi sự kiện nghệ thuật định kỳ và tăng cường hợp tác quốc tế được xem là giải pháp then chốt để xây dựng bản sắc riêng, đưa Cửa Nam trở thành điểm sáng văn hóa - sáng tạo của Thủ đô.

Từ góc độ kinh tế sáng tạo, TS. Đỗ Quang Minh - Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Trung tâm Hội chợ Triển lãm Việt Nam phân tích thị trường nghệ thuật, bao gồm cả nghệ thuật vật chất truyền thống và nghệ thuật số đang trở thành cấu phần quan trọng của nền kinh tế sáng tạo toàn cầu.

Theo ông, thị trường này không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn chứa đựng giá trị văn hóa - xã hội, là thước đo của sức mạnh mềm và mức độ phát triển văn minh của quốc gia. Tuy nhiên, tại Việt Nam, thị trường nghệ thuật vật chất tuy đã hình thành từ lâu nhưng thiếu minh bạch và công cụ hỗ trợ, trong khi thị trường nghệ thuật số phát triển nhanh nhưng chưa có khung pháp lý và mô hình giao dịch chính thức.

Các rào cản chủ yếu nằm ở tư duy chính sách chưa coi nghệ thuật là ngành kinh tế, thiếu hạ tầng thị trường (sàn giao dịch, định giá, dữ liệu, thẩm định) và liên kết liên ngành. Dù vậy, Việt Nam đang có nhiều lợi thế: tầng lớp trung lưu tăng nhanh, nghệ sĩ có năng lực quốc tế, doanh nghiệp tư nhân năng động, xu hướng du lịch sáng tạo và hội nhập sâu rộng.

"Đã đến lúc Việt Nam cần chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy kiến tạo thị trường, từ hỗ trợ manh mún sang xây dựng hệ sinh thái nghệ thuật toàn diện", ông Minh nhấn mạnh.

Nếu thực hiện thành công, nghệ thuật không chỉ là lĩnh vực văn hóa có giá trị mà còn là tài sản kinh tế, kênh đầu tư, công cụ ngoại giao văn hóa và nguồn lực phát triển bền vững trong kỷ nguyên tri thức và hội nhập toàn cầu.

Tình Lê - Bạch Trà