Đình thần Thắng Tam tọa lạc trên đường Hoàng Hoa Thám, phường Vũng Tàu, TPHCM (phường Thắng Tam, TP Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũ) là một trong những công trình tín ngưỡng lâu đời và giàu giá trị lịch sử nhất ở vùng đất Vũng Tàu.
Theo Ban quản lý khu di tích lịch sử Đình thần Thắng Tam, được dựng nên từ thời vua Minh Mạng, đình này gắn liền với dấu mốc khai phá, lập làng của cộng đồng ngư dân Thắng Tam xưa, vừa là nơi thờ tự Thành hoàng bổn cảnh, vừa là trung tâm gắn kết đời sống văn hóa, tâm linh của người dân địa phương.
Ban đầu đình dựng bằng tre lá đơn sơ, đến năm 1835 được lợp ngói và năm 1965 trùng tu kiên cố, giữ nguyên kiến trúc như ngày nay.
Chính giữa đình, nơi thờ ba vị tiền hiền có công lập nên ba làng Thắng Nhất, Thắng Nhì, Thắng Tam, đó là Phạm Văn Dinh, Lê Văn Lộc và Ngô Văn Huyền. Tương truyền, vào thời vua Gia Long, 3 đội quân do cha ông chỉ huy được cử ra bảo vệ bờ biển khỏi nạn hải tặc, đồng thời khai hoang, lập ấp. Sau khi yên bình lập lại, nhà vua ban thưởng đất và chức tước, từ đó hình thành 3 làng.
Công trình gồm 4 khu nối tiếp: tiền hiền - hội trường - đình trung - sân khấu võ ca.
 |
 |
Đình có kiến trúc truyền thống Nam Bộ với kết cấu gỗ, mái ngói âm dương, chạm khắc hoa văn rồng, phượng tinh xảo, sơn son thếp vàng. Bên trong, các gian thờ được bài trí trang nghiêm, thể hiện nét văn hóa tín ngưỡng lâu đời của cư dân biển.
Bên trái đình là miếu Bà Ngũ Hành, thờ 5 nữ thần Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ cùng Thiên Y A Na và Thủy Long Thần Nữ. Miếu được xây dựng theo lối kiến trúc một gian hai chái, trên mái có “lưỡng long chầu nguyệt”. Bên trong có 8 bàn thờ.
Bên phải đình là Lăng Cá Ông, nơi lưu giữ bộ xương cá voi hơn 100 năm tuổi. Lăng có kiến trúc theo lối cổ xưa, bên trong trưng bày tủ kính lớn chứa xương của Cá Ông và tương xứng với 3 bàn thờ. Hai bên có thêm 2 bàn thờ của Bà Sáu (Thần Rùa) và tổ nhạc.
Hiện nay, Đình thần Thắng Tam còn lưu giữ 12 sắc phong của vua Thiệu Trị và Tự Đức, trong đó có sắc phong cho Đại Càn Quốc Gia Nam Hải (Cá Ông), Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi Thủy Long Thần Nữ...
Hàng năm, tại đình tổ chức 3 lễ hội lớn gồm: Cầu an (17-20/2 âm lịch), Nghinh Ông (16-18/8 âm lịch) và Lễ miếu Bà (16-18/10 âm lịch). Trong đó, lễ Nghinh Ông được tổ chức quy mô nhất, kết hợp phần lễ truyền thống và phần hội với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao, nghệ thuật.
Với những giá trị đặc sắc về văn hóa lịch sử, nghệ thuật kiến trúc, cùng với dấu ấn riêng về phong tục tập quán, tín ngưỡng tâm linh, năm 1991 khu đình thần Thắng Tam được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) công nhận là di tích lịch sử - văn hóa quốc gia.
Ban quản lý khu di tích lịch sử Đình thần Thắng Tam cho biết trong những năm qua, các lễ hội lớn trong năm của đình được chính quyền địa phương nâng cấp về quy mô. Trong đó, lớn nhất là lễ hội Nghinh Ông đã mở rộng thêm phần hội với các hoạt động văn hóa thể thao, chương trình nghệ thuật tạo không khí sôi động, thu hút đông đảo du khách, góp phần bảo tồn di sản và phát triển du lịch địa phương.
