Sắp có ngọn núi cao hơn cả Everest?

Sự xói mòn có thể đe dọa đến vị trí cao nhất của Everest. Ảnh: Zomlien Neihsiel.

Everest được công nhận là đỉnh núi cao nhất thế giới tính từ mực nước biển, tuy nhiên liệu nó có giữ được danh hiệu này mãi mãi?

Theo Live Science, để trả lời cho câu hỏi này, trước hết chúng ta cần hiểu cách hình thành núi và cách đỉnh Everest cũng như phần còn lại của dãy Himalaya trở nên cao như vậy.

Núi cao được hình thành khi hai mảng kiến tạo va chạm vào nhau, khi một mảng bắt đầu chìm xuống dưới mảng kia, lớp vỏ bị xô đẩy, nhô lên và tạo thành núi.

Theo Rob Butler, một nhà địa chất tại Đại học Aberdeen ở Scotland, độ cao của những ngọn núi hình thành trong quá trình va chạm còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Những yếu tố này bao gồm độ dày của lớp vỏ - được xác định bởi cường độ và thời gian của vụ va chạm và nhiệt độ của lớp vỏ - được xác định bởi độ tuổi của nó.

"Hãy hình dung lớp vỏ Trái Đất không phải là một chất rắn mà là một chất lỏng nhớt, giống như siro cây phong", Butler nói với Live Science. Như cây phong, lớp vỏ lạnh có độ nhớt cao hơn vì vậy cứng hơn. Với lớp vỏ dày hơn và lạnh hơn có thể tạo thành những ngọn núi cao hơn so với lớp vỏ mỏng và ấm hơn.

Ngoài độ dày và nhiệt độ của lớp vỏ, yếu tố quan trọng nhất quyết định chiều cao và sự phát triển của núi là sự xói mòn.

Butler cho biết: "Bởi vì sự xói mòn quá mạnh nên dãy Himalaya là một trong những hệ thống đá phát triển nhanh nhất hành tinh". Điều này dựa trên nguyên lý đẳng tĩnh. Giống như một con tàu chở hàng trôi nổi trên đại dương, càng ít vật chất xếp chồng lên lớp vỏ Trái Đất thì nó càng nhô cao hơn lớp phủ - lớp giữa của hành tinh.

Vì vậy, càng nhiều vật chất được đưa ra khỏi ngọn núi - dù qua sông, sông băng hay mưa lớn, lở đất - thì những ngọn núi xung quanh càng có thể nhô cao hơn. Trên thực tế, một nghiên cứu năm 2024 cho thấy sự xói mòn nhanh chóng của hệ thống sông cách đỉnh Everest hơn 72 km khiến đỉnh núi cao thêm 15-50 m trong 89.000 năm qua.

Sự xói mòn đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và co lại của các ngọn núi. Ảnh: Glorious Himalaya Trek.

Matthew Fox, đồng tác giả nghiên cứu và là nhà địa chất tại Đại học College London, giải thích: "Mặc dù xói mòn là một yếu tố trong sự phát triển của các ngọn núi, nó cũng là một phần nguyên nhân khiến chúng co lại". Ông nói với Live Science: "Việc các ngọn núi lớn lên hay co lại phụ thuộc vào sự cân bằng giữa tốc độ xói mòn và tốc độ bồi đắp". Nếu tốc độ bồi đắp nhanh hơn, ngọn núi sẽ phát triển, nếu tốc độ xói mòn cao hơn, ngọn núi sẽ bị thu hẹp lại.

Một số nhà khoa học cho rằng Nanga Parbat, một trong những ngọn núi "hàng xóm" của Everest trên dãy Himalaya và là ngọn núi cao thứ chín trên Trái Đất, đang phát triển với tốc độ đủ nhanh để có thể vượt qua Everest về chiều cao trong tương lai.

Tuy nhiên, Butler và Fox không chắc việc này có thể xảy ra hay không. Mặc dù Nanga Parbat phát triển nhanh hơn do Everest xói mòn nhanh, ngọn núi này cũng bị xói mòn nhanh hơn do cường độ gió mùa ở khu vực đó. Ngược lại, Everest đang được bồi đắp và xói mòn chậm hơn, khiến nó cao hơn Nanga Parbat ở mức khá ổn định (610 m).

Tuy vậy, Butler không loại trừ khả năng một ngọn núi khác trên dãy Himalaya có thể soán ngôi của Everest. Ông cho biết yếu tố thời tiết có thể thay đổi theo thời gian, gây ra sự thay đổi trong tốc độ tăng trưởng của các đỉnh núi. Nhưng Butler cho rằng khả năng xuất hiện một đỉnh núi cao hơn nhiều so với Everest rất thấp. Ngoài ra, trên Trái Đất, lực hấp dẫn quá mạnh để núi phát triển cao hơn nhiều độ cao hiện tại của Everest.